Gdy kontrahent z Niemiec nie wykonał umowy

W obecnych czasach, z uwagi na swobodę przepływu towarów i usług na obszarze Unii Europejskiej oraz łatwość kontaktów, znaczna część polskich przedsiębiorców decyduje się na podjęcie współpracy z firmami z innych państw Wspólnoty. Śmiało postawić można tezę, że główną rolę odgrywają tu podmioty mające siedzibę w Niemczech – kraju będącym jednym z kluczowych partnerów gospodarczych Polski.

O ile bez wątpienia tego rodzaju relacje przynoszą zasadniczo obopólne korzyści, to jednak nie może umknąć uwadze, że również na rynku niemieckim funkcjonują firmy nierzetelne, pobierające od swoich polskich kontrahentów zaliczki czy nawet całe uzgodnione kwoty, a następnie nie realizujące ciążących na nich zobowiązań umownych. Jakie w takim wypadku kroki przed niemieckim sądem może powziąć poszkodowana polska strona i na jakie rozwiązania niemieckiego prawa się powołać? O tym w poniższym wpisie.

Kazus… nierzetelny kontrahent z Niemiec dostarczył wadliwy towar 

Za punkt wyjścia może posłużyć sytuacja, w której polska spółka zamawia u niemieckiego partnera wraz z dostawą towar o określonych cechach i w określonej liczbie (np. czterdzieści sztuk komputerów stacjonarnych). Nie zostaje spisana umowa, wszystkie uzgodnienia następują w drodze mailowej, a żadna ze stron nie posiada ogólnych warunków umów, które mogłyby znaleźć zastosowanie w relacjach między nimi. Jednakże, po uiszczeniu z góry na konto niemieckiej firmy całej ceny i dotarciu komputerów do siedziby zamawiającego okazuje się, że towar ma wady i jest niezgodny ze złożonym zamówieniem, a w konsekwencji nie może się w żadnym stopniu przydać do założonego celu.

Każdorazowo pierwszym krokiem jest ustalenie, sąd i prawo którego kraju będą właściwe do rozpoznania ewentualnej sprawy cywilnej. O tym piszemy szerzej w artykule „Dochodzenie należności w Niemczech”. Przy założeniu jednak, że nie wejdą w grę reguły szczególne, lecz zasada ogólna z tzw. rozporządzenia Rzym I (prawem właściwym jest prawo państwa, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu), ocenę dalszych kroków oprzeć należy na prawie niemieckim, albowiem właśnie w Niemczech zlokalizowana jest siedziba nierzetelnego kontrahenta.

Odstąpienie od umowy, czyli Rücktritt vom Vertrag

W tym miejscu przejść można do rozwiązań oferowanych przez przepisy niemieckie. Pierwszą wartą rozważenia instytucją, istniejącą również w prawie polskim, jest prawo odstąpienia od umowy („Rücktritt vom Vertrag”), którego skutkiem jest obowiązek stron wzajemnego zwrócenia sobie otrzymanych świadczeń (§ 346 ust. 1 BGB – niemieckiego kodeksu cywilnego). Z tego prawa można skorzystać, jeśli zostało ono zastrzeżone w umowie na rzecz jednej ze stron (umowne prawo odstąpienia) bądź też przysługuje z mocy przepisów ustawy (ustawowe prawo odstąpienia).

§ 346 ust. 1 BGB

Hat sich eine Vertragspartei vertraglich den Rücktritt vorbehalten oder steht ihr ein gesetzliches Rücktrittsrecht zu, so sind im Falle des Rücktritts die empfangenen Leistungen zurückzugewähren und die gezogenen Nutzungen herauszugeben.

Przykładem tego ostatniego jest sytuacja naruszenia przez drugą stronę postanowień zawartej umowy – skoro niemiecki kontrahent zobowiązany był dostarczyć rzecz niewadliwą (co jednoznacznie przewidują przepisy, por. § 433 ust. 1 zdanie drugie BGB), to dostarczenie rzeczy wadliwej nie stanowi świadczenia zgodnego z umową i w konsekwencji aktualizuje się prawo drugiej strony do odstąpienia od umowy.

§ 433 ust. 1 BGB

 Durch den Kaufvertrag wird der Verkäufer einer Sache verpflichtet, dem Käufer die Sache zu übergeben und das Eigentum an der Sache zu verschaffen. Der Verkäufer hat dem Käufer die Sache frei von Sach- und Rechtsmängeln zu verschaffen.

Co ważne, odstąpienie od umowy jest dopuszczalne zasadniczo dopiero wtedy, gdy bezskutecznie upłynie wyznaczony dłużnikowi dodatkowy termin do prawidłowego spełnienia ciążącego na nim zobowiązania. Ponadto, źródłem odstąpienia musi być wada rzeczy o charakterze istotnym (por. § 437 pkt 2 BGB).

§ 437 ust. 1 BGB

Ist die Sache mangelhaft, kann der Käufer, wenn die Voraussetzungen der folgenden Vorschriften vorliegen und soweit nicht ein anderes bestimmt ist, 

1. nach § 439 Nacherfüllung verlangen,

2. nach den §§ 440, 323 und 326 Abs. 5 von dem Vertrag zurücktreten oder nach § 441 den Kaufpreis mindern und

3. nach den §§ 440, 280, 281, 283 und 311a Schadensersatz oder nach § 284 Ersatz vergeblicher Aufwendungen verlangen.

Zwrot wzajemnie otrzymanych świadczeń, czyli Rückgewährschuldverhältnis

Skutkiem odstąpienia od umowy jest przekształcenie dotychczasowego stosunku prawnego w stosunek, którego przedmiotem jest zwrócenie sobie nawzajem przez strony otrzymanych świadczeń (niem. Rückgewährschuldverhältnis).

A zatem, dla skorzystania z ustawowego prawa odstąpienia konieczne jest:

• Poinformowanie dłużnika o dostrzeżonych wadach rzeczy (towaru).
• Wyznaczenie dłużnikowi dodatkowego terminu do prawidłowego spełnienia ciążącego na nim zobowiązania (a więc dostarczenia towaru wolnego od wad).
• Niedotrzymanie przez dłużnika dodatkowego terminu.
• Złożenie wobec dłużnika oświadczenia o skorzystaniu z prawa odstąpienia i zażądanie zwrotu uiszczonej ceny, za zwrotem wadliwego towaru.

Zarząd niemieckiego kontrahenta też odpowiada…

Ciekawym rozwiązaniem może być też próba pociągnięcia do odpowiedzialności osób zasiadających w zarządzie nierzetelnego niemieckiego kontrahenta, albowiem przy zaistnieniu przesłanek ustawowych mogą oni odpowiadać odszkodowawczo wobec wierzyciela firmy, którą reprezentują. Może mieć to zastosowanie praktyczne szczególnie w tych sytuacjach, w których wobec nieuczciwego kontrahenta została wszczęta procedura upadłościowa, a szanse na odzyskanie choć części zapłaconej kwoty są znikome i odległe w czasie.

Aby jednak skutecznie skorzystać z tej możliwości, należy przede wszystkim wykazać, że w momencie zawierania umowy z polskim partnerem oraz dostawy towaru i otrzymania za niego zapłaty członkowie zarządu dłużnika musieli mieć świadomość (o której nie powiadomili wierzyciela) zarówno dostarczania rzeczy wadliwych, jak i niemożności późniejszego zwrotu uzyskanych od drugiej strony środków (zapłata za towar).

Ten scenariusz wymaga jednak przedłożenia odpowiednich dowodów na powyższą świadomość członków zarządu, co często bywa przeszkodą w pociągnięciu ich do odpowiedzialności – trudności powoduje szczególnie ustalenie ówczesnego (tj. na dzień zawierania umowy, dostawy i otrzymania zapłaty) stanu finansowego dłużnika, która to informacja nie jest łatwa do ustalenia (jednak nie niemożliwa).

Zgłoszenie do prokuratury?

W kolejnych wpisach przeanalizujemy aspekty karnoprawne nieuczciwego działania kontrahenta z perspektywy prawa niemieckiego. Czy warto sięgnąć po możliwości, które daje nam niemieckie prawo karne? Czy warto zgłosić przypadek nieuczciwego działania do niemieckiej prokuratury? Co zrobić, gdy nasz kontrahent jest w stanie upadłości?

Zapraszamy do lektury naszego bloga.

dr Katarzyna Styrna – Bartman LL.M., radca prawny, Rafał Garus, radca prawny.

Wszystkie prawa zastrzeżone.