Zasiłek macierzyński w Polsce czy w Niemczech

W dzisiejszym wpisie chciałabym poświęcić więcej uwagi bardzo ciekawemu, choć zdawałoby się banalnemu pytaniu, a mianowicie: w którym państwie matka/ubezpieczona nabywa prawo do uzyskania zasiłku macierzyńskiego w związku z urodzeniem dziecka, jeżeli ona lub jej mąż/partner pracuje za granicą... Na pierwszy rzut oka wydawałoby się, że pytanie to nie powinno nastręczać większych trudności. W praktyce jest inaczej, o czym przekonują się osoby, które zdecydowały się życie rodzinne w "modelu transgranicznym".

W pierwszej kolejności warto mieć na uwadze, że podstawową zasadą udzielania świadczeń rodzinnych w Unii Europejskiej jest wypłata świadczeń rodzinnych przez jeden kraj członkowski Unii Europejskiej. W przypadku świadczeń rodzinnych w stanach faktycznych z elementem transgranicznym uwzględnia się sytuację całej rodziny w taki sposób, jakby mieszkała ona w jednym kraju członkowskim (tzw. fikcja miejsca zamieszkania). W tym miejscu warto na chwilę się zatrzymać. Oznacza to bowiem, że nie jest możliwa sytuacja, w której rodzice otrzymywaliby na jedno dziecko świadczenie w dwóch krajach, a to w związku z podleganiem pod ubezpieczenia społeczne w dwóch różnych państwach. Sytuacje, w których w związku z narodzinami dziecka rodzicom przysługują roszczenia o świadczenia rodzinne w więcej niż jednym państwie Unii Europejskiej, rozstrzyga się w oparciu o rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Normy kolizyjne zawarte w powyższym rozporządzeniu określają, które państwo członkowskie jest zobowiązane do zagwarantowania świadczenia rodzinnego w pierwszej kolejności, a które państwo ponosi dalszą odpowiedzialność za realizację powyższego obowiązku, a tym samym może być zobowiązane np. do wypłaty dodatku dyferencyjnego.

Art. 68 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 zawiera te właśnie normy kolizyjne, które umożliwiają wskazanie, które państwo Unii Europejskiej jest właściwe w zakresie przyznania świadczeń rodzinnych. Zgodnie z powyższym przepisem w przypadku świadczeń wypłacanych przez więcej niż jedno Państwo Członkowskie z różnych tytułów, kolejność pierwszeństwa jest ustalana według kryterium miejsca zatrudnienia lub wykonywania pracy na własny rachunek wnioskodawcy, ewentualnie miejsca otrzymywania emerytury lub renty, jeżeli takie świadczenia zostały przyznane. Jeżeli zaś powyższe warunki nie występują, wówczas uwzględnia się kryterium miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

Jeżeli pomimo zastosowania powyższych reguł, więcej niż jedno Państwo Członkowskie jest nadal właściwe do wypłaty świadczeń rodzinnych, decydującym kryterium jest miejsce zamieszkania dziecka (art. 68 ust. 1 lit. b rozporządzenia 883/2004). Może to zdarzyć się w sytuacjach, w których przykładowo rodzice są zatrudnieni lub prowadzą działalność gospodarczą w różnych krajach Unii Europejskiej, a dziecko mieszka z jednym lub z obojgiem rodziców w jednym z tych krajów (co nie jest odosobnionym przypadkiem).

Praktyka wskazuje, że istnieje szereg czynników, które powodują, że stosowanie reguł kolizyjnych nie zawsze jest proste. Zasadą jednak jest, że z uwzględnieniem sytuacji zawodowej rodziców (każdego osobno), a także miejsca zamieszkania dziecka ustala się, które państwo jest w pierwszej kolejności właściwe do wypłaty świadczenia rodzinnego, a które państwo jest zobowiązane w dalszej kolejności i tym samym może odpowiadać na przykład za wypłatę dodatku dyferencyjnego, jeżeli takie będzie należne. W sytuacji zaś, gdy więcej niż jedno państwo członkowskie jest właściwe do wypłaty świadczenia rodzinnego, ale dziecko nie ma miejsca zamieszkania na terytorium żadnego z tych krajów, wówczas właściwe jest państwo, w którym świadczenia rodzinne są wyższe (art. 58 rozporządzenia 987/2009).

Niestety w praktyce zdarzają się sytuacje, w których instytucje ubezpieczeniowe państw Unii Europejskiej odsyłają wnioskodawców, uznając się za niewłaściwe do wypłaty świadczenia. W takich sytuacjach zawsze należy pamiętać o jednej zasadzie: jeżeli osoba była ubezpieczona i podlegała pod system ubezpieczeń społecznych w kraju Unii Europejskiej, wówczas nabyła prawo do świadczeń rodzinnych w związku z urodzeniem dziecka. Problematyczne w tym przypadku może być ustalenie państwa właściwego do wypłaty tego świadczenia oraz prawidłowej wysokości świadczenia, jednak nie jest możliwa sytuacja, aby osoba została pozbawiona prawa do świadczenia.

Z uwagi na czasami dość złożoną procedurę uzyskiwania świadczeń w "modelu transgranicznym"należy przygotować się na konieczność:

kontaktu z zagranicznymi i polskimi instytucjami ubezpieczeniowymi,
skompletowania dokumentacji wymaganej przez instytucje krajowe i zagraniczne,
wyjaśnienia z instytucjami zagadnień np. miejsca zamieszkania według prawa tego państwa, w którym wnioskodawca stara się o uzyskanie świadczenia,
"pośredniczenia" w komunikacji pomiędzy krajowymi i zagranicznymi instytucjami (co w teorii nie powinno mieć miejsca, zaś w praktyce jest konieczne),

a również mieć na uwadze, że środki pieniężne ze świadczenia rodzinnego mogą zostać przyznane w dużym opóźnieniem po narodzeniu się dziecka.

dr Katarzyna Styrna - Bartman LL.M., Wszystkie prawa zastrzeżone.